Houdbaarheid van schuldpositie in Afrika opnieuw onder de aandacht
De opeenvolgende schokken in verband met de COVID-pandemie en de oorlog in Oekraïne hebben een duidelijk negatief effect gehad op de Afrikaanse economieën. Ze hebben belangrijke structurele zwakheden aan het licht gebracht, gematerialiseerd en zelfs verergerd. Overmatige schuldenlast en voedselonzekerheid, met hun economische, politieke en sociale vertakkingen, zijn de belangrijkste kenmerken.
Tijdens de pandemie nam de groei in Afrika af als gevolg van kelderende grondstofprijzen en overmakingen door buitenlanders, evenals een ineenstorting van het toerisme. Belemmeringen in de mobiliteit van personen en goederen en de desorganisatie van transportsystemen droegen in grote mate bij aan de recessie.
Deze problemen werden nog verergerd door de gevolgen van de oorlog in Oekraïne: storingen in de graan-, olie- en kunstmestaanvoer, samen met stijgende brandstofprijzen, schaadden de financiële situatie van Afrikaanse landen, vooral tegen de achtergrond van de wereldwijde monetaire verkrapping en de waardestijging van de Amerikaanse dollar. De grondstofdruk wakkerde ook de inflatie aan, wat op grote schaal bijdroeg aan de toenemende voedselonzekerheid en sociale en politieke onrust veroorzaakte.
VERZWAKKING VAN DE BEGROTING EN DE EXTERNE SITUATIE IN HET HELE CONTINENT
Enkele van de belangrijkste economieën van het continent zijn verzwakt, zowel op het gebied van hun fiscale als externe rekeningen, wat de zwakke punten in hun groeimodellen benadrukt. De afhankelijkheid van invoer (voedsel, energie, halffabricaten en apparatuur), de afhankelijkheid van overvloedige en goedkope financiering en de lage belastinginkomsten hebben in grote mate bijgedragen aan de problemen. Egypte, Ethiopië, Kenia en zelfs Ghana - allemaal voorbeelden van de Afrikaanse dynamiek in het afgelopen decennium - kampen nu met economische crises die grotendeels kunnen worden toegeschreven aan hun zwakke fiscale en externe rekeningsaldi.
De gevolgen van de oorlog in Oekraïne leidden tot een sterke verslechtering van de lopende rekeningen van de meeste Afrikaanse economieën, met name die welke sterk afhankelijk zijn van de invoer van grondstoffen. De stijgende prijzen voor olie en basislandbouwproducten tastten hun ruilvoet aan. De invoerkosten werden ook opgedreven door de depreciatie van veel Afrikaanse munteenheden. Deze depreciatie, in combinatie met stijgende rentetarieven, verhoogde de last van het afbetalen van buitenlandse schulden, vooral die in dollars. Slechts een handvol grondstoffenontvangende landen (Angola, Zuid-Afrika, Algerije, Botswana, enz.) deden het relatief beter en profiteerden van hoge prijzen die de gevolgen van de verschillende schokken hielpen opvangen.
STEEDS MEER SITUATIES VAN OVERMATIGE SCHULDENLAST
De gevallen van onhoudbare schulden of een hoger risico op overmatige schuldenlast zijn toegenomen op het hele continent, waar meer dan de helft van de gevallen wereldwijd voorkomen. De crisis heeft de zwakke fiscale middelen van het continent onderstreept, waardoor landen genoodzaakt zijn om schulden te gebruiken om uitgaven te financieren en het risico op overmatige schuldenlast toeneemt. De belastinginkomsten bedroegen in 2020 gemiddeld 16% van het bbp voor de 31 grootste Afrikaanse economieën, ver onder het gemiddelde van de OESO-landen (33,5%) of Latijns-Amerikaanse landen (21,9%). Tegelijkertijd werden de begrotingsinkomsten beperkt door de inkrimping van de activiteit als gevolg van de crises, terwijl de Afrikaanse regeringen steunmaatregelen moesten nemen die zwaar op hun rekeningen wogen (subsidies, belastingverlichting).
Naast de stijging van de schuldenlast zijn ook de kosten van de schuld toegenomen, met stijgende rentetarieven in de context van de inflatiebestrijding. Deze stijging van de buitenlandse schuldendienst van de overheid volgt de trend van de afgelopen tien jaar, die samenhangt met de toename van het aandeel van particuliere schuldeisers, dat in Afrika bezuiden de Sahara tussen 2009 en 2019 steeg van 29% naar 43%. Het uitgiftevolume van Afrikaanse landen is gestaag toegenomen op de internationale kapitaalmarkten, waar de rentetarieven aanzienlijk hoger liggen dan die van multilaterale kredietverstrekkers of bilaterale officiële partners.
Dienovereenkomstig heeft de accumulatie van duurdere schulden in een uitdagende economische omgeving geleid tot meer gevallen van overmatige schuldenlast en tot de verlaging van veel overheidsschuldratings, waarbij sommige regeringen in gebreke bleven bij de aflossing van hun schulden. Terwijl een derde van de 36 Afrikaanse landen waarop een haalbaarheidsstudie van het IMF betrekking had, al vóór de pandemie geacht werd zich in een situatie van overmatige schuldenlast te bevinden of het risico daarop te lopen, stegen de twee opeenvolgende schokken tot 100%.
ECONOMISCHE PROBLEMEN VERERGEREN SOCIALE, POLITIEKE EN VEILIGHEIDSPROBLEMEN
Veel economieën van het continent hebben te maken gehad met een duidelijke vertraging van de economische groei en zullen dat blijven doen.
Zo zal de groei in Egypte voor het fiscale jaar 2021-2022, die werd geschat op 6,6% j-o-j, naar verwachting vertragen tot 3,5% in het fiscale jaar 2022-2023, en naar verwachting stijgen tot slechts 4,0% in 2023-2024, dat wil zeggen onder het tempo van vóór de pandemie.
Over het geheel genomen bedroeg de economische groei in Afrika 3,9% in 2022 en zou deze in 2023 slechts 3,5% kunnen bedragen, wat moet worden afgezet tegen de jaarlijkse demografische groei van 2,6% in deze periode. De kloof laat dus weinig ruimte voor ontwikkeling op het continent, dat tussen 2019 en 2020 verzwakte.
Samen met de inflatieschok kan een verkrapping van het economisch beleid sociale onrust ontketenen. Sinds 2020 zijn er tal van voorbeelden van sociale onrust waargenomen in onder andere Liberië, Tunesië, Marokko, Senegal, Zuid-Afrika en Kenia. Ontevredenheid leidt tot politieke onrust in de vorm van staatsgrepen, zoals in Guinee, Mali, Burkina Faso en Sudan. Dit vormt niet alleen een vruchtbare voedingsbodem voor jihadistische acties in de Sahel, de Hoorn van Afrika en West-Afrika, maar ook voor opstanden in landen als Kameroen, de Centraal-Afrikaanse Republiek, de Democratische Republiek Congo en Ethiopië, en criminaliteit, met name in Nigeria, die het hele continent treft.