Vooruitzichten Nederland 2022: turend door het oerwoud van economisch nieuws

Door Christiane von Berg, Coface-econoom voor Noord-Europa, basis in Mainz, Duitsland

Eind 2020 hadden velen, maar ook economen, de vage hoop om in 2021 weer "helder" in de economische toekomst te kunnen kijken. Helaas kwam daar niets van terecht: zelfs in de winter van 2021 verandert het coronascenario bijna dagelijks en vertroebelt zij de economische vooruitzichten (trefwoord omikron-variant). Daarom volgt hieronder een poging om wat meer duidelijkheid te brengen in de jungle van economisch nieuws.

De economie in de winter van 2021: Waar staan we? Waar gaan we naartoe? 

Vanuit economisch perspectief was 2021 een zeer gemengd jaar voor Nederland en hangt het er sterk vanaf aan wie je het vraagt. De economie kwam in 2021 op het verkeerde been te staan. Door een derde grote golf van coronagevallen werd al in november 2020 een lockdown doorgevoerd; met nog strengere maatregelen in januari 2021. Het duurde tot april 2021 voordat sommige van deze maatregelen langzaam werden losgelaten. Daardoor kromp de economie aan het begin van het jaar met 0,8% kwartaal-op-kwartaal, prijs- en seizoen gecorrigeerd (na stagnatie in het vierde kwartaal van 2020). Sindsdien is de economie echter weer aangetrokken. De snellere openstelling van de economie en de samenleving in vergelijking met de buurlanden en de heropleving van de wereldhandel hebben de economie in het voorjaar met 3,8% (kwartaal-op-kwartaal) en in de zomer met nog eens 2,1% (k-o-k) doen toenemen. Sindsdien zitten we echter midden in een déjà vu. Aanvankelijk beloofde de vooruitgang in de vaccinatiecampagne een lichte ontwikkeling van de pandemie aan het eind van het jaar. Als gevolg van de verschillende mutaties (Delta en Omikron) en hun hogere besmettingsgraad was dit echter niet het geval. In plaats daarvan zagen we meer grote pandemiegolven en besloot de regering eerst tot een avondklok (waarbij winkels en restaurants vroegtijdig werden gesloten), gevolgd door een strengere lockdown voor Kerstmis. Interessant is dat de lockdown niet afhankelijk is van je vaccinatiestatus.

De nieuwe reeks lockdowns zal de economische groei opnieuw afremmen. De economie is echter verdeeld: de verwerkende industrie draait nog steeds zeer goed met volle orderboeken en een robuuste productiedynamiek. Hier vormen de verstoringen van de toeleveringsketen en de verstoringen van de wereldhandel de grote hinderpalen, die echter op Nederland een iets geringere impact hebben dan op andere Europese landen. De consumptie en vooral de dienstensector worden echter opnieuw zwaar getroffen door de nieuwe lockdowns, zodat de totale groei van het BBP in het vierde kwartaal van 2021 rond 0,5% of lager zou zijn uitgekomen. De vooruitzichten voor dit jaar zullen sterk afhangen van de duur van de huidige lockdown. Hoe sneller deze voorbij is, hoe sneller het herstel weer op gang zal komen. Niettemin zal, zelfs wanneer alle lockdown-maatregelen worden ingetrokken, het volledige groeipotentieel naar verwachting pas in de tweede helft van het jaar worden bereikt, wanneer veel problemen in de aanbodketen naar verwachting zullen verdwijnen en de wereldhandel naar normalere niveaus terugkeert. Deze vooruitzichten berusten op de veronderstelling dat de nieuwe omikron-golf niet tot verdere wereldwijde lockdowns leidt. In dat geval zal het herstel van de wereldhandel nog meer tijd in beslag nemen.

Blijft de wereldwijde concurrentie om goederen aanhouden?

Wereldwijd heeft Covid-19 de grootste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog teweeggebracht. Het verschil met de crisis op de financiële markten in 2009: dit keer werden of worden alle landen ter wereld getroffen door een recessie en zitten ze dus sinds 2021 allemaal (min of meer) in een herstelfase. Bijgevolg is de wereldwijde vraag nog nooit zo hoog geweest en kan het aanbod van grondstoffen niet zo gemakkelijk en zo snel worden uitgebreid. Bovendien wordt het aanbod zelf ook krapper als gevolg van aanhoudend restrictieve coronamaatregelen. Immers, niet overal is men zo ver met vaccineren als in Europa. De vaccinatiegraad in veel Afrikaanse landen ligt in de middenmoot van de ééncijferige percentages. Daar kwamen in 2021 nog extreme weersverschijnselen bij, zoals overstromingen, droogte, bosbranden, enz. Deze precaire algemene situatie wordt gecompleteerd door vervoersproblemen en door China. (Zie "Supply chain and inflation headwinds hamper the global recovery" voor meer informatie).

Read our study "Supply chain and inflation headwinds hamper the global recovery"

China heeft een "nul-Covid"-beleid ingevoerd - mogelijk mede om de Olympische Winterspelen van Peking in februari 2022 niet in gevaar te brengen. Zodra er ook maar een paar gevallen van Covid-19 opduiken, legt de Chinese regering hele steden met miljoenen inwoners, inclusief hun havens, een lockdown op. Hierdoor ontstaat congestie op containerschepen, die zich vervolgens wereldwijd van haven tot haven voortzet. En wanneer de bemanning, hoewel gevaccineerd, niet van boord mag omdat hun vaccin in een bepaalde regio niet wordt geaccepteerd (bijv. Chinese vaccins in de Europese Unie), maakt dit het lossen van de lading moeilijk.

Ten slotte heeft China roet in het eten gegooid door energie te rantsoeneren. Enerzijds is dit om milieuredenen (de lucht boven Beijing zou blauw moeten zijn voor de Olympische Spelen). Anderzijds is dit het gevolg van de stopzetting van de steenkoolproductie. Dit zet de industriële productie in China onder druk, en vervolgens alle verbruikende industrieën en landen. Dit tekort aan grondstoffen zal blijven bestaan totdat de mondiale vraag tot rust komt en het aanbod wordt gestabiliseerd en uitgebreid, waardoor de prijsdruk zal afnemen.

Nog geen golf van insolventies in zicht? 

In 2021 hield de paradox van de lage insolventiecijfers aan. Na een daling van het aantal bedrijfsinsolventies met 16% in 2020, daalden de aantallen in 2021 nog verder met 45% van januari tot november 2021 (de laatste beschikbare gegevens) in vergelijking met dezelfde periode een jaar geleden. Deze ontwikkeling is waar te nemen in alle 13 sectoren die Coface nauwlettend volgt (de meeste in de verwerkende industrie). De enige uitzondering is de energiesector, waar het aantal insolventies in de jaarlijkse vergelijking stagneerde. Hier hebben bedrijven te maken met sterk stijgende prijzen voor energiegrondstoffen zoals aardgas, maar hebben zij vaste-prijscontracten met hun klanten, wat deze winter tot meer financiële problemen leidt. Daarnaast meldt zelfs de horecasector, die het hardst wordt getroffen door de steeds terugkerende lockdownmaatregelen, een daling van het aantal insolventies met 61% jaar-op-jaar tot november. Een duidelijk signaal dat zij nog steeds sterk afhankelijk zijn van de staatssteun, die tot en met het eerste kwartaal van 2022 werd verlengd, om hen in leven te houden.

In buurland Duitsland is er ten minste één verklaring voor deze stilte voor de storm. Hier is het aantal insolventies niet zo spectaculair gedaald (15% jaar-op-jaar), maar is de schade als gevolg van de insolventies sterk toegenomen. De verwachte claims als gevolg van deze insolventies, die door het Duitse bureau voor de statistiek worden gepubliceerd, bedroegen tot september 2021 (de laatste beschikbare gegevens) 45,5 miljard euro, wat meer is dan wat in het hele jaar 2020 werd bereikt. Dit betekent dat minder bedrijven failliet zijn gegaan, maar wel grotere. Het laat ook zien dat 2021 voor Duitsland het duurste jaar sinds 2009 zal zijn geweest. En hoe zit het met Nederland? Welnu, hier zijn geen cijfers over passiva uit insolventies beschikbaar. Er wordt echter wel gepubliceerd hoeveel werknemers door insolventies worden getroffen. Zij geven ons een hint over de omvang van de insolventies. Hier is er geen teken van grotere schade. Tot het einde van het derde kwartaal van 2021 (de laatste beschikbare gegevens) daalde het aantal werknemers dat door insolventies werd getroffen met 69% in vergelijking met dezelfde periode een jaar geleden. Voorlopig lijkt er dus niet veel schade in het verschiet te liggen.

En 2022? Wel, dat hangt allemaal af van de steunmaatregelen van de regering. Hoe langer die worden verlengd, hoe langer het duurt om te zien hoe de markt werkelijk functioneert. Wij verwachten dat dit onder de huidige omstandigheden in de tweede helft van het jaar langzaam zichtbaar kan worden. Dan zou duidelijker kunnen worden, wie zonder het reddingsvest van de staatssteunmaatregelen kan zwemmen.

En hoe beoordeelt Coface de situatie vanuit het oogpunt van kredietverzekering?

Dit zegt Arthur Schellekens, Directeur Risk & Commercial Underwriting Coface Nederland: “Nu de pandemie een meer structurele stempel op onze economie lijkt te gaan drukken, zal een nieuw evenwicht gezocht moeten worden waarin overheidssteun sterk zal verminderen. Coface verwacht een voorlopige aanhoudende prijsstijging. Kosten van voedselproductie zullen blijven toenemen. De vraag naar commodityproducten overstijgt nog altijd het aanbod. Men name energie- en transportkosten blijven hoog. Tot slot verwachten we voorlopig nog aanhoudende verstoringen in de ketens van toeleveranties. Toch verwacht Coface geen zeer sterke toename van het aantal faillissementen in Nederland voor de komende drie maanden.”

“Coface ziet dat veel bedrijfstakken zich goed hebben aangepast aan de veranderde economische omstandigheden. De nodige bedrijven gingen de crisis in met het voldoende spek op de botten. Andere bedrijven die al minder presteerden en nu mogelijk met een nog hogere schuldenlast kampen, krijgen het zeer lastig. Wij zullen dan ook nadrukkelijk ons beleid van individuele bestudering van de kredietwaardigheid van bedrijven voortzetten en onze limietbeslissingen van geval tot geval bekijken.”

Het aantal faillissementen wordt momenteel door de overheidssteun kunstmatig laag gehouden en zal uiteindelijk weer gaan stijgen. Coface voorspelt met name in bepaalde branches extra uitdagingen. Bedrijven die afhankelijk zijn van een continue stroom aan toeleveringen van (half-)producten kunnen problemen blijven ondervinden. Denk hierbij aan de automobielbranche met haar toeleveranciers. Bedrijven met een sterk energieafhankelijke (voedsel)productie zullen de toename van productiekosten moeten kunnen doorberekenen in een toch almaar duurder wordende consumentenmarkt. Transportkosten zullen hoog blijven voor bedrijven en beschikbaarheid van bijvoorbeeld containers is geen vanzelfsprekendheid. We zien al enige problemen bij energieleveranciers die met hun klanten langetermijncontracten tegen vaste lage prijzen afsloten. Ook lijden diverse bedrijven in de vrijetijdssector en horeca sterk onder de lockdowns. Tot slot zullen er ook blijvende veranderingen zijn zoals de toename van online verkopen, waardoor bedrijven niet enkel op fysieke verkooppunten kunnen leunen.